The Tragedy
of Myfanwy
Fechan
‘When first I saw thee, princely maid!
In scarlet robes of state array’d,
Thy beauties set my soul on fire,’
Hywel ab Einion Llygliw, 14th century.
Only one work of the 14th century poet, Hywel ab Einion Llygliw (c. 1330-1370) is known to have survived - Awdl I Fechan o Gastell Dinas Bran. Hywel has been overshadowed perhaps, by his nephew Gruffudd Llwyd ap Dafydd ab Einion Llygliw, a favourite of Owain Glyndŵr, and little else is known of him. However, despite the paucity of information and given the object of the one poem of his that we have, it would seem entirely reasonable to locate him in the Vale of Llangollen. And whatever else he was, we can be certain that he was much taken with the beauty of Myfanwy Fechan, the object of his ardour. She was, as likely as not a very real person - Myfanwy, daughter to Iorwerth Ddu, who may well have been the chief forrester in the Lordship of Chirk at this time.
Myfanwy’s beauty was no Hywel written fiction, and would seem to have been entirely genuine. There exists one other contemporary account of her beauty - written by Rhisierdyn, a fellow 14th century court poet to Goronwy ap Tudur of Penmyndd on Anglesey, who had married Myfanwy. A beauty that has been remembered through time.
Myfanwy, lywy oleuwedd - briflwys,
Mygr hoywlamp Bowys, magwyr hywledd.
Gofynnai fawlgerdd yn gyfannedd,
Gwenlwys eurswllt bobl, gwinllys orsedd
Gwasgawd inseilwawd ansalwedd - arfer,
Gymar hy ener, gem rhianedd
Myfanwy, the fairest, pleasant and bright her appearance,
Fair and splendid lantern of Powys, patroness who provides rich feasts.
She was ever worthy of a poem praise,
The fair [one] of the people, who receive a fine gift,
Patroness of true poetry full of beauty,
Partner of a gallant lord, a jewel among women
Quoted in A. D. Carr, The Gentry of North Wales in the Later Middle Ages. p.228
Hywel’s ode was probably written before her marriage to Goronwy, before she left the Vale for Anglesey, and remains in three manuscripts (N.L.W. MSS. 1553, 4973 and 6209). The first of these, MS. 1553, was said to have been found concealed in the walls of Castell Dinas Bran. In short, the ode tells of Hywel’s unrequited love for Myfanwy Fechan, she of Dinas Bran with its, ‘marble tow’rs’. While enamoured of his skills as a bard, she had, it seems, no intention of accepting his love - not surprising perhaps, given the gulf in their respective positions. But Hywel also suggests that she was cruel and disdainful of his feelings - a claim that smacks somewhat of angst ridden bitterness. Whether true or not, it is best to remind ourselves that we should not accept as untouchable truth a single source of lovelorn poetry.
An English translation of Hywel’s original, from Thomas Pennant’s, A Tour in Wales, can be found below, written for him by, ‘an ingenious friend,’ while Hywel’s original, found in The Myvyrian Archaiology of Wales (1801-1807), is transcribed in its original 14th century Welsh at the bottom of this article.
Neud wyf ddihunwyf, hoen Creirwy noywdeg
A’m heudodd, &c
Sorrowing I strike the plaintive string;
Deign, cruel maid, to hear me sing;
And let my song they pride controul,
Divine enchantress of my soul;
Sure Creirwys charms must yield to thine,
And Garwy’s sufferings to mine.
Far from Myfanwy’s marble tow’rs
I pass my solitary hours.
O thou that shinest like the sky,
Behold they faithful Howel die!
In golden verse, in flowery lays,
Sweetly I sang Myfanwy’s praise;
Still the disdainful, haughty fair,
Laughs at my pain, and my despair.
What though thine eyes, as black as sloes,
Vie with the arches of thy brows;
Must thy desponding lover die,
Slain by the glances of thine eyes?
Pensive, as Trystan, did I speed
To Brân, upon a stately steed:
Fondly I gaze: but hard’s my doom,
Oh fairer than the cherry’s bloom:
Thus at a distance to behold
Whom my fond arms would fain enfold
How swift on Alban’s steed, I flew,
Thy dazzling countenance to view!
Though hard the steep ascent to gain,
Thy smiles were harder to obtain.
Thy peerless beauties to declare
Was still thy zealous lover’s care,
O fairer thou, and colder too,
Than new fall’n snow on Aran’s brow!
O, lovely flow’r of Trevor’s race,
Let not a cruel heart disgrace
The beauties of that heavenly face!
Thou art my daily thought; each night
Presents Myfanwy to my sight;
And death alone can draw the dart.
Ah! Canst thou, with ungentle eye,
Behold they faithful Howel die?
For thee my verse shall ever run,
Bright rival of the mid-day sun!
Shou’dst thou demand thy lover’s eyes,
Gladly to thee I’d sacrifice
My useless sight, that only shews
The cruel author of its woes,
Refulgent in her golden bower,
As morning in her golden bower,
As morning in her eastern tower,
Thy name the echoing vallies round,
Thy name a thousand hills resound,
Myfanwy Vechan, maid divine!
No name so musical as thine;
And every bard with rapture hung
On the soft music of my song.
For thee I languish, pine, and rave,
White as Dwrdwy’s curling wave.
Alas! no words can speak my pain,
While thus I love, but love in vain!
Wisdom, and Reason, what are they,
What all the charms of Poȅsy,
Against the fury of they darts,
Thou vanquisher of human hearts!
When first I saw thee, princely maid!
In scarlet robes of state array’d,
Thy beauties set my soul on fire,
And every motion fann’d desire;
The more on thy sweet form I gaz’d,
The more my frantic passion blaz’d.
Not half so fine the spider’s thread
That glitters on the dewy mead,
As the bright ringlets of thy hair,
Thou beauteous object of my care!
But ah! My sighs, my tears, are vain!
The cruel maid insults my pain!
And canst thou, without pity, see
The victim of thy cruelty -
Pale with despair and robb’d of sleep,
Whose only business is to weep? -
Behold they bard, thy poet, languish!
Oh! ease thy bard’s, thy poet’s anguish;
And for Heaven’s sake some pity shew,
Ere to the shades of night I go!
O, fairer than the flowers adorning
The hawthorn in a summer’s morning!
While life remains, I still will sing
Thy praise, and make the mountains ring
With fair Myfanwy’s tuneful name!
And from misfortune purchase fame;
Nor ev’n to die shall I repine,
So Howel’s name may live with thine.
Thomas Pennant
At the Llangollen Eisteddfod of 1858, the great Welsh poet, John Ceiriog Hughes (1832-87), a native to North East Wales, won the Silver Crown for his love poem, Myfanwy Fychan - his interpretation of the Hywel ab Einion Llygliw original. His work,
‘secured a foremost position among the lyric poets of Wales by his exquisite composition on ‘Myfanwy Fychan’ which is not excelled by any other poem in the language.’
Eminent Welshmen p.186
Ceiriog’s unashamedly romantic work is widely seen to have been a response to the much despised Blue Books (Reports of the Commissioners of Inquiry into the State of Education in Wales) of 1847, which had enraged a nation with its attack on Welsh morality (amongst other things). His poem depicted an entirely pure image of the much slighted Welsh woman and had a profound influence on Welsh literature - both poetry and prose in the years that followed - in an age in which the Welsh language was under siege. A transcript of the poem can be found below.
It is fair to say, then, that the impact of Hywel’s poem of lovelorn angst has been profound - not least in its survival and its influencing of generations of legend. An example of its enduring popularity is this passing fancy, a whim of a tale, told in G. J. Bennett’s, ‘The Pedestrian’s Guide through North Wales’ of 1838, written some twenty years earlier than John Ceiriog Hughes’ magnificent work. As an interpretation of the tale of Myfanwy Fechan, it struggles to maintain many of the anchors of the original, confusing names and so on, drifting off into the absurd at times…but there is something endearing in its obvious heartfelt intent on romanticising a landscape that had much affected the author. I have abridged his version somewhat - the original can be found via the link amongst the further reading.
It tells of Ifan (so called, for no apparent reason), the bard of Lord Ednyfed of Dinas Bran. Ifan was considered by many at court to be of the Tylwyth Teg, since descriptions of him talk of his jet black eyes, his face being feminine fair with almost transparent skin. He was slight and light of step and it seems not long for this world. As a consequence he became known as the ‘Minstrel Fey’.
Ifan was in love with Myfanwy Fechan, the beautiful daughter of Ednyfed, but she was betrothed to the great knight, Howel Einion (strangely taking on the name of the original author), the son of Gwalchmai, the son of Meilir, the Lord of Tre Veilir in Anglesey. Though an arranged marriage, it was a love match. Despite this, Howel was jealous of Ifan’s love for his wife to be. And blinded by his anger, he mistook Myfanwy’s gentle pity for the bard for love. Tragedy was to be the result.
On the day of Howel and Myfanwy’s wedding, Ifan sang beneath his beloved’s window at Dinas Bran. However, distraught at the idea of causing him further pain, Myfanwy did not appear as he wished. Howel heard his song, however, and enraged, approached the bard, threatening to cut him down where he stood if he did not agree to leave the castle for good. Unperturbed, Ifan simply smiled and Howel, all mindless anger lunged at Ifan. But instead of grasping a handful of bard, Ifan vanished, leaving Howel holding nothing but a switch of aspen, a tree indelibly linked with the Tylwyth Teg, the leaves of which were believed to empower the wearers to visit and return from the underworld.
Quite reasonably alarmed, Howel and his squires rode out into the Vale of Llangollen to look for Ifan. Despite glimpsing him often, astride his white palfrey, they could not catch him, and defeated they returned to Dinas Bran. Howel was, after all, to be married that day.
Ifan did not reappear during the wedding, to the relief of Hywel, the concern of Myfanwy and the annoyance of Ednyfed who had expected his bard to play at the marriage. As the happy couple made to leave the castle, the doors of the hall were suddenly flung open and there stood Ifan, looking close to death. With his harp in hand, an ever fading Ifan began to sing.
My Fanwy Vechan. Brightest maid
In scarlet robes and gold array’d.
My Fanwy Vechan. Fairest fair
That ever breathed the mountain air.
For thee do spirits pine and fade,
As blossoms in the chilling shade,
Debarr’d from Phoebus’ genial light,
Sink victims in the withering blight.
My Fanwy Vechan, hear my prayer.
Thy lover’s – tho’ a child of air.
May peace on earth and bliss above,
Wait on the mortal whom I love.
My outward form of misery
Tells what the spirit feels for thee.
Farewell, farewell. No more the pride
Of sweet Dwrdwy’s mossy side,
In distant vales I’ll breathe my woes
And seek, ah vain, vain hope, repose.
If Ifan’s name might live with thine.
At its end, Ifan disappeared altogether, his harp shattering upon the stone floor. Myfanwy, the fair maiden of Dinas Bran collapsed beside it, quite dead.
Today, the ruins beside the Welsh apsidal tower, part of the original hall, is traditionally believed to be the spot where she died.
Further Reading
G. J. Bennett, The Pedestrian’s Tour through North Wales, London (1838)
A.D. Carr, The Gentry of North Wales in the Later Middle Ages, University of Wales Press (2017)
Sundas Frampton, Re-opening ’The Old Curiosity Shop’: To what extent did the Llangollen Eisteddfod of 1858 fulfil the Ioloic vision of Welsh culture? Open University, (2019)
Alfred Perceval Graves, Welsh Poetry Old and New in English Verse, London (1912)
John Ceiriog Hughes, Oriau’r Hwyr, Rhuthyn (1863)
O. Jones, E. Williams, W. Owen, The Myvyrian Archaiology of Wales, Denbigh, (1870)
T. R. Roberts, Eminent Welshmen: A short biographical dictionary of Welshmen who have attained distinction from the earliest times to the present Vol. 1, St Asaph (1908)
Thomas Pennant, Tour in Wales Vol. 1, (1778)
Awdl I Fefanwy Fechan o Gastell Dinas Bran
Hywel ab Einion Llygliw
14th Century
Neud wyf ddihynwyf hoen Creirwy hoywged
A’m hudodd fal Garwy
O fan o’r byd rhwymgwyd rhwy
O fynor gaer Fefanwy
Trymmaf yw cariad tramwy hoen eur-nef
Hwn arnaf dy faccwy
Dy far feinwar Fyfanwy
Ar a’th gar ni bu far fwy
Gofyn ni allaf namyn gotwy cur
Dug mewn cariad fwy fwy
Fynawg eirian Fefanwy
Fuchudd ael fûn hael fyw’n hwy
Eurais wawdd ddidlaw ddadl rhwy eglur-llwybr
I glaerllun Myfanwy
Euraf i haul amaerwy
Er ei mwyn o eiriau mwy
Nid hawdd ardeml cawdd ardwy adneuboen
Adnabod Myfanwy
Hoen a’th gar afar ofwy
Hoen brwyn i’r ddwyn yr ai’r ddwy
Gorwydd cyrch ebrwydd ceirch ebran addas
Dwg dristwas dig drystan
Llwrw buost farch llary buan
Lle arlloes fre eurllŷs Frân
Gwnn beunydd herwydd herw amcan ddilyd
Ddelw berw Caswennan
Golwg deddf amlwg diddan
Gwelw frechfras brenhinblas Brân
Gyrrais a llidiais farch bron llydan hoyw
Er hoen blodau firian
Gyrrawdd ofal i’r Alban
Garhir braisg ucheldir Brân
Lluniais wawd ddefawd ddifan traul ofer
Nid trwy lafur bychan
Lliw eiry cymmar pen Aran
Lloer bryd lwys fryd o lŷs Frân
Mirein wawr drefawr drofa brad i’m dwyn
Gwarandaw fy nghwyn frwyn freuddwydiad
Mau glwyfa mawr-nwyf murniad hunoheb
Gwrtheb teg atteb tu ag attad
Mi dy fardd digardd dygn gystuddiad Rhun
Gyfun leas wanllun wrth lŷs winllad
Mynnu’dd wyf draethu heb druthiad na gwyd
Wrthyd haul gymryd gamre wastad
Mynud hoyw fun loyw oleuad gwledydd
Glodrydd gain gynnydd nid gan gennad
Maint anhun hael-fun hwyl-fad em cyfoeth
Ddoeth fain oleugoeth fy nau lygad
Medron hoen goroen wyf digarad was
Heb ras mau drachas o’m edrychiad
Magwyr myr wydr hydr hydreiddiad lwysle
Mygr wedd haul fore eurne arnad
Megais llwyr gludais llawer gwlad yn ddywys
Dy glod lwys cynnwys pob atceiniad
Mal hy oedd ymy am wyl gariad graen
Myfanŵy hoen blaen eiry gaen gawad
Meddwl serchawl hawl liw tonn hwyliad welw
Arddelw dtgn elw heb dy gynheiliad
Modd trist ni wnaeth Crist croesdeg nerthiad llwyr
Wanwyr o’i synwyr drwy lud synniad
Murn boeni a mi o’m anynad hawl
Serchawl eneidiawl un fynediad
Mul y bwriais trais tros ddirnad Duw gwyn
Tremmyn ar ddillyn porphor ddillad
Megis ti ferch rhi rhoddiad gymyrredd
Mwyfwy anrhydedd wledd wledychiad
Marw na byw nwyf glyw gloyw luniad cyngaws
Hoednaws nid anhaws i’m am danad
Meddwl ofeiaint braint braidd o’m gad llesmair
I gael yr eilgair wrth offeiriad
Masw imi brofi brif draethiad a wnawn
Lle ni’m rhoddi iawn ne gwawn na gwad
Mesur cawdd anawdd i ynad eglur
Adrodd fy nolur ddwysgur ddysgiad
Modd nad gwiw fy lliw lleuad rhianedd
Na’m gwedd hud garedd gan hoed girad
Meinir nith berthir gwn borthiad poenau
Yn nen hoen blodau blawd ysbaddad
Medraist aur delaist er adeilad gwawd
Ym nychdawd ddifrawd ddyfrys golliad
Meddylia o’th ra a’th rad i’th brydydd
Talu y cerydd Duw dofydd dad
Meddiannus Ddeus ddyad ffyddlonder
Ner dreisgwyn bryder droi gain brydiad
Brydydd wyf tros glwyf trais glud hoen gwaneg
Iaith laesdeg ith lwysdud
Fynawg riain fain funud
Fun arlludd hun eirllwydd hud
Ym neud glud dy hud hydr riain wanlleddf
O’r wenllys ger din-brain
Aml yw gwawd gynnefawd gain
O’m araith i’th dwf mirain.
Myfanwy Fychan.
John Ceiriog Hughes
Y Rhiangerdd Fuddugol yn Eisteddfod Fawr Llangollen, 1858 .
Ni chredaf fyth fod dyn
Yn berchen calon iach,
Os na fydd ef yn un
Eill garu tipyn bach;
Ni chredaf chwaith fod mab na merch,
Na dynes hardd, heb adwaen search.
Mae rhai wrth ddewis bûn
Yn edrych am un gall,
A chwilia arall un
Am ariangymaint all;
Ond cael dwy galon bur ynghyd
Yw'r unig gamp er hyn i gyd.
Mae rhai am fychan droed,
A rhai am wyneb mwyn,
Y lleill yn myn'd wrth oed,
Ond pawb yn wysg eutrwyn;
Ond O! y llygaid duon hardā,
Yw'r iasau byw sy'n d'rysu bardd.
Ynglŷn a'r cestyll sydd
Yn britho Cymru lân ,
Mae chwedlau llon a phrudd
At alwad plant y gân;
A bydd “Myfanwy Fychan" hardd
Yn odl byth yn anadl bardd.
Bu oesau ' n malurio hen gastell Llangollen,
Yn dwyn ei gadernid ystyfnig i lawr;
O ganllaw'r saethyddion a thwr y lluman -bren
Ymgyfyd carneddau aruthrol yn awr:
Trwy'r holl ystafelloedd aeth tân y ffagoden,
Gan adael ei furiau yn foelion i'r gwynt;
Wrth ochr y sylfaen gorweddodd y nenbren
Er pan oedd Myfanwy yn byw ynddo gynt.
Fe fu yn y Castell “ystafell addoli,”
Lle clywid gorfoledd a moliant cyn hyn;
Fe fu yn y Castell “ddwy ffynnon i’molchi,”
Lle bu t'wysogesau fel eleirch gwyn gwyn:
Bu yno freninoedd - ond dibwys yw hyny,
Caed gormod o rhei'ny yn fawr ac yn fân,
Y cwestiwn mawr ydyw - pwy oedd a fu'n caru
Yr eneth lygat-ddu yn Nghaer Dinas Bran?
Pwy oedd a fu’n caru?-pwy oedd a fu'n peidio!
Ar ol unwaith weled Myfanwy dêg lân;
Na, meddwl a chredu wnai llanciau ' r oes hono,
Fod prif ffordd paradwys trwy Lýs Dinas Bran;
I ddringo hyd ati os oedd yno fynydd,
A chamlas o ddyfroedd o amgylch ei dôr.
I gariad ’roedd edyn a groesent ddwrffosydd
Pe 'n ddyfned ag annwn - pe'n lleted â'r môr.
Pan oedd doldiroedd Dyfrdwy fwyn,
A gerddi fil yn dechreu dwyn,
Golesni tyner Gwanwyn îr
Ar ol y rhew a'r eira hir,
Pan oedd y coed mewn melyn haul
Yn cyfarchdynion gyda dail,
Pan gyd -delorai adar mân
Ar frig adfywiol goed ,
I Ddinas Bran daeth gwyneb glån
Myfanwy gynta' erioed.
Daeth teulu Trefor bob yr un
I daflu golwg ar y fûn.
Uwch ben y fach yr oedd yno fyd,
Swn hwian, hwi, a siglo cryd,
A chyda 'r fam yradeg hon
Roedd nain a thaid yn gwenu 'n llon.
Medd un, “Mae rhywbeth ynddi hi
Yn debyg iawni'n teulu ni;”.
“Oes,” ebai'r llall, "mae'i gên fach gron
Yn hollol fel 'roedd hon a hon;"
Y trydydd dybia 'i thrwyn bach main,
“'Run ffunud bron a thrwyn ei nain;"
Ond barnai 'r llall ei gwyneb crwn
“Yn hollol fel ' roedd hwn a hwn."
“Na," ebai'r taid, “os hoffet ti
Gael llun Angharad - dyma hi!”
Deffrôdd Myfanwy gyda hyn,
Pan oedd perth’nasau 'n dadlu'n dŷn
Hi griai'n dost, a'i grudd yu wleb,
Ac ni thebygai ddim i neb.
Nid hir bu'r cryd, y lin, a'r fron
Yn gwneudgenethig dløs o hon:
Diniwed oed y chwareu ddaeth,
Ond cyflym trwy 'i theganau 'r aeth:
Di’styrllyd toç i'r lodes wen
Oedd bod yn fam i ddoli bren.
Hi ddaeth i hoffi rhodio'r ardd,
I ddysgu caru'r tlws a'r hardd
I ganu ' n fwyn a chael boddhad
Yn nhelyn aur a chrwth ei thad;
Ond ni ddigopodd hi ar hyn,
' Roedd rhaid cael ryban coch a gwyn,
Mantelli têg o bali drud,
'Nol diweddaraf ddull ybyd.
A chur wnai boen i'w choryn bach
Nes ca'dd y benwisg hono,
A yrai 'r boen oddiyno
Wnai ben Myfanwy 'n iach.
Gylch Dinas Bran y dyddiau gynt
'Roedd derw mawryn lleddfu 'r gwynt,
Ac yn eu plith hen geubren mawr
A fu am oesau'n gwyro i lawr,
'Run fath a Dinas Bran yn awr.
Ryw foreudaeth Myfanwy gu,
I rodio heibio 'r boncyff du;
Hi welai agen yn y pren
Ac ynddi dløs beithynen wen;
“Beth allai fod?" medd hi yn sýn,
“Beth allai fod mewn lle fel hyn?”
Peithynen oedd, 'roedd hyny 'n wir
Hi welai rai llyth'renau ' n glir,
Ei mynwes ofnus chwyddai'n llawn,
Ni wyddai beth i wneyd yn iawn.
Hi syllai ogylch yma' thraw
Ni welai neb,-lliniarai' braw;
Chwilgarwch chwyddai ynddi’n gryf
Nes codai' braich yn ofnus-hyf,
Ac ar y foment llaw fach wen
Gymerai'r ysgrif hon o'r pren:
“Mewn gweithred, mewn gwisg, ac mewn gwedd,
Un rhyfedd yw bardd yn mhob oes,
Un trwstan o'i febyd i'wfedd,
A siwr o wneyd pobpeth yn groes;
Os disgyn ei lygad ar ferch
Prydyddu wneiff ef iddi hi,
Yn lle myn'd a siarad ei serch.
Rhyw garu gowirion yw danfon penillion i ti
Yw cuddio penillion i ti.
“Myfanwy! 'rwy'n gweled dy rudd
Mewn meillion, mewn brïall, a rhôs:
Yn ngoleu dihalog y dydd,
A llygaid serenog y nôs:
Pan gyfyd claer Wener ei phen
Yn loew rhwngawyr a lli,
Fe'i cerir gan ddaiar a nen.
I f’enaid, Myfanwy, goleuach, O tecach wyt ti!
Anwylach, perffeithiach wyt ti!
"Fe dd'wedir fod beirddion y byd
Yn symud yn byw ac yn bod,
Rhwng daiar y doetha Gwlad Hud,
Ar obaith anrhydedd a chlod;
Pe b'ai anfarwoldeb yn awr
Yn cynyg ei llawryf i mi,
Mi daflwn y lawryfi lawr-
Ddymunwn i mo'ni, fe'i mathrwn os na chawn i di,-
Myfanwy, os na chawn i di!
“Myfanwy! ai gormod yw d'weyd
A hònimai bardd ydwyf fi?
Os ydwyf — ’rwyf wedi fy ngwneud
Am hurddo i'r swydd genyt ti!
Dy lygad fu'r' cleddyf diwain'
A’th wyddfod oedd ‘gorsedd’ fy mri,
Cylchynaist fi byth gyda 'main;'
O fywyd fy Awen! Myfanwy, mi ganaf i ti-
Anadlaf fy nghalon i ti!
“O! na bawn yn awel o wynt
Yn crwydro trwy ardd Dinas Bran,
I süo i'th glust ar fy hynt,
A throelli dy wallt ar wahan:
Mae'r awel yn droiog a blin-
Un gynes ac oer ydyw hi;
Ond hi sy'n cusanu dy fin.
O feinwen fy enaid, nid troiog fy serch atat ti,
Trag'wyddol yw'm serch atat ti!
“Mewn derwen agenwyd gan follt
Draig- fellten wen -lachar ac erch;
Gosodaf fy mraich yn yr hollt
A chuddiaf beithynen o cerch.
Ni'm gwelir gan nebun, ond gan
Y wenlloer - gwyn fyd na baet hi,
Er mwyn iti ganfod y fan.
Ond coelio mae’m calon, fod ysbryd eill sibrwd a thi-
Eill dd'wedyd y cwbl i ti!"
Petrusai Myfanwy pwy oedd a roisai'r beithypen yn gudd?
A d’wedai, -rhyw ffolog o fardd,” - ond teimlodd ei gwaed
yn ei grudd;
Disgynodd ei llygaid drachefn ar “na bawn yn awel o wynt
Yn crwydro trwy ardd Dinas Bran,”-a churodd ei chalon
yn gynt.
“Mi droellet fy ngwallt - Omi wnaet? wyt hynod garedig, "
medd hi,
“A phe bawn yn süo i’th glust, mi dd'wedwn mai gwallgof
wyt ti;
Mi hoffet gael cusan, mi wnaet ! ond cymer di 'n araf fy
ffrynd,"-
Hi geisiai ymgellwair fel hyn,-ond O! 'roedd ei chalon yn
myn'd?
'Roedd wedi breuddwydio dair gwaith, heb feddwl doi'r
breuddwyd i ben,
Fod un o gʻlomenod ei thad, yn nythu yn agen y pren-
Heb gymar yn agen y pren!
Y nesaf fardd i Dinas Bran
Oedd Hywel bach, ap Einion;
Ac nid oedd neb, yn fawr na mân,
Os byddai eisiaupill o gân,
Na redent ato 'n union,
Er nad oedd ef ond ieuanc iawn
Yn mysg yr awenyddion,
Ond yn ei febyd yr oedd dawn
A gywilyddiai Dderwydd llawn
O urddau braint Bryn Gwyddon.
Ond ar un tant yn nghalon dyn
Y medrai ef “fyn'd iddi,"
Sef teimlad mab a chariad mûn:
A byth saif Hywel wrtho 'i hun
Fel bardd y Rhïangerddi.
Yr oedd yn mhalas Dinas Bran,
Faich serch ar feddwl meinwen;
‘Roedd yn ei mynwes serchus dan,
Ond pwy anadlai hwn mewn cân
Yn ateb i'r beithynen?
Wrth droed y bryn ' roedd ty a gardd
Yr awenyddol fachgen-
I mewn yr aeth Myfanwy hardd
A cha'dd yn Hywel ddyn a bardd
Wnai ateb y beithynen.
Myfanwy a Hywel eisteddent i lawr,
Ac, O! mae hi'n gyfyng a chaled yn awr!
Mae unyn pryderu o herwydd and all
Ymddiried cyfrinion carwrol i'r llall;
A phwy nad all faddeu ar unwaith i'r fûn,
Ar bwnc carwriaethol,
Am deimlo'n dueddol
I fod braidd yn gynil o'i hanes ei hun?
O'r diwedd hi gafodd ei thafod yn llefn,
Ac aeth tros yr hanes drachefn a thrachefn;
Hi enwai yr wythnos a'r diwrnod y bu
Yn pasio'n ddamweiniol yr hen foncyff du;
A thraethodd ei breuddwyd am agen y pren,-
A Hywel wrandawai,
A Hywel ryfeddai-
A Hywel mewn cariad dair llath tros ei ben .
Gan dynu y swynol beithynen o'i bron,
Gofynai Myfanwy— “A welwch chwi hon?
A fedrwch chwi wneuthur rhïangerdd i mi,
A llunio peithynen mor brydferth a hi?”
“Mi geisiaf fy ngoreu," medd Hywel yn llon,-
Gan da'weyd rhyngo'i hunan,
“Myfanwy bach druan,
Nis gwyddost mor agos yw'r llaw a wnaeth hon”
“A fedrwch chwi wneuthur pob carfan mor lefn,
Yn dechreu 'r llinellau mor dlws o ran trefn?
A gwneud y llyth’renau ' n wahanliw i'r pren-
'Rwyf am gael ei gwneuthur yn brydferth tros ben:
A cherfiwch ddwy galon yn rhywle, da chwi,
A gwnewch i'r calonau
Gyd -daro 'u hymylau,
A rhoddwch “MYFANWY” yn nghanol f'un i.”
A Hywel ap Einion atebodd y fûn,
“Bydd hyny'n farddoniaeth pe dim ond ei hun;
Ymdrechaf gyflawni pob peth wrth eich bodd,
A gwneud y beithynen mór dlôs ag mae modd”-
Ond methai dd'weyd ' chwaneg, rhy gryf oedd ei serch;
'Roedd fel yn dymuno
Am fàn i fyn'd iddo,
I'r ddaiar neu rywle o olwg y ferch .
“Ond, Hywel ap Einion, pan fyddoch yn gwneud
Y dernyn barddonol, pa beth wnewch chwi ddweyd? --
O d'wedwch fy mod yn aderyn bach rhydd,
Yn rhodio 'n ddigymar yn ughanol y gwydd
Fy mod yn ehedegi entrych y nen,
I rwgnach fy nhynged,
Na chaffwyf ei weled,
Yn dangos ei hunan o agen y pren.
“O Hywel ap Einion, dywedwch na chaf
Ond dunos bob dydd, agauaf bob haf,
Ac oes yn mhob blwyddyn - mai bedd imi fydd
Y bywyd wyf ynddo, tra'r erys e’n gudd.
0! 'rwyf yn ei garu, ond allan o le
F’ai d’wedyd yn union
Fy mod i mor wirion;
Ond fe gaiff Myfanwy, pwy bynag yw fe!
“Nos da'wch ichwi, Hywel, 'mhen deuddydd neu dri
Mi nolia'r beithynen, os parod fydd hi;"
“Nos da'wch," ebai Hywel, " a melus bo'ch hûn-
Bydd pobpethyn barod os galwch nôs Lun.”
Gadawyd ap Einion ei hun wrth y tân,
A'r lodes a ddringai
Y llwybr arweiniai
O fwth y bardd ieuanc i'r hên Ddinas Bran.
A phan oedd yn cerdded i fynu
Yn ymyl y Twr wrthi’ hun ,
Hi dybiai fod Hywel ap Einion
Yn fardd, ac yn bobpeth ond dyn,
Am na b’asai 'n cynyg
I'w hebrwng ychydig
Yn lle ei gorchymyn i alw nôs Lun.
Hi dd'wedai, "Peth rhyfedd na ddeusai
Can belled a llidiart y cae,
Gan ddangos ei hun yn gyfartal
A chystal a minau, felba'i-
I'm hebrwng yn siriol,
Yn hyf ac yn wrol,
Yn lle bod yn swil fel y mae.
“Ond gresyn na b’asai'n well arno-
Yn berchen rhyw dipyn o 'stad!
Waeth tewi-y mae rhywbeth ynddo
Yn hoffach na neb yn y wlad:
Gan araf ymddringo,
A meddwl am dano,
Cyrhaeddodd Myfanwy i neuadd ei thad.
A d’wedir na chauodd Ap Einion
Ei lygaid, yn effro na hûn-
Na phrofodd ddyferyn o ddïod,
O ymborth, na maeth iddo ' i hun,
Nes oedd wedi gorphen
Yr harddaf beithynen
A luniwyd gan fab - ddarllenwyd gan fûn.
Ar ol iddo gredu 'r ddïareb
Fod “cariad yn fwyd ac yn faeth,"
O'r diwedd, y nôs bennodedig
I nol y beithynen a ddaeth:
Disgwyliai yn hir am Fyfanwy,
A gwelaibob munud yn awr,
Nes oedd ei amynedd yn fechan,
A'i ofn a'i ddrwgdybiaeth yn fawr.
Yr haul fachludasai er's meityn ,
Pa rwystr - pa ddrwg allai fod,
Nad oedd y forwynig o'r castell
Yn ol ei haddewid yn dod?
Ymollwng drachefn i anobaith
A phan oedd ei ddwrn ar ei glun
Yn tyngu y boddai ei hunan,
Dangosodd Myfanwy ei hun.
Dan fwrdd yr ystafell er's oriau
Ymguddio ' n ddiogel wnai'r fûn,
Bron myned yn deilchion gan chwerthin
Wrth gael yr holl fwyniant ei hun!
Ail syllodd Ap Hywel i'w hwyneb,
A d’wedai,- "Wel dyma mi dro!
Pa bryd a pha sut daethoch yma-
A gawsoch chwi’r drws heb un clô?”
“Na hidiwch ," atebai Myfanwy,
“Bum yma fy hun trwy'r prydnawn,-
Fe dd'wedaf pa sut,' ar ol gweled
A wnaethoch chwi'r peth hwnw 'n iawn;
O Hywel! orphenwyd ef genych?
A gawsoch chwi hwyl efo'r gwaith-
I'w lunio fo 'n dlws ac addurnol?-
Yw'r dernyn barddonol yn faith?”
“Rhowch weled ," _ " Aroswch ! " medd Hywel,
A thynai'r beithynen o'i fron
“Gadewch im ei darllen hi allan,
Ac yna cewch edrych ar hon;
Pur fyr ydyw'r ' dernyn barddonol'
Fe geisiais bob modd a phob dull
I foddio fyhun yn ei gerfiad,
Ond cerfiais ef hefyd yn hyll."
'Rol darllen ydernyn fe dd'wedai,-
“Os nad ydyw berffaith ddiwall,
Nis gall y naill gariad, chwi wyddoch,
Byth ganfod ffaeleddau y llall."
Pur debyg i'r môr ydyw cariad,
Mae ganddo fo lanw a thrai;
Fe chwydda-ond nid ydyw lawnach,
Fe gilia - ond nid ydyw lai;
Ymchwyddo'r oedd teimlad Myfanwy,
Ac nid all'sai dim ei wahardd,-
Hi garai ohebydd y ceubren,
Ac hefyd Ap Einion y bardd.
Ac er fod petrusder yn amlwg
Ar wylaidd wynebpryd y ferch,
Atebai fel hyn ond heb awgrym
Fod Hywelyn wrthrych ei search-
“Ap Hywel, 'rwy'n credu o’m calon
Y cedwch, er nad y'ch ond dyn,
Yr oll o'n cyfrinach bresenol
Fel pe bawn yn chwaer i chwi'ch hun.
“Rwy'n d’wedyd, mai gwell genyf farw ,
A'm claddu nas gwn i pa le,
Na gwrthod fy mhen ar ei fynwes
I'w garu pwy bynag yw fe!
"Ar ol y fath freuddwyd a gefais,
Anianawd fy natur ni fyn
Resymu ei hun i ddoethineb-
I serch mae'r uwchafiaeth yn hyn:
O dan amgylchiadau mor hynod
Ni ddichon fy mod o fy lle;
Na! d'wedaf o eigion fy nghalon,
Fe'i caraf pwy bynag yw fe!
“Ond, oni cherfiasoch ddwy galon,
Ac enw 'MYFANWY' yn un,
Gan adael y llall iddo yntau
Lawnodi ei enw ei hun?"
Symudai Ap Einion un garfan,
Daeth tymor amheuon i ben-
Anwylyd Myfanwy ddaeth allan
O’i guddfan yn “agen y pren!”
Canfyddai ddwy galon gyfymyl,
Mewn cerfiad celfyddgar di wall,
“MYFANWY" yn nghanol y gyntaf,
A “HYWEL” yn nghanol y llal!